Metal detektörleri hakkında detaylı içeriğe sahip olan AIB kaynaklı bir dokümanın çevirisini Meryem UYSAL sizler için yaptı. Umarım faydalı olur.
“125 yıldan daha önce, Alexander Graham Bell ilk metal detektörü bularak ABD Başkanı James Garfield’in hayatını kurtardı. Başkan bir suikastçı tarafından vurulmuştu, ancak doktorlar belkemiğinin yakınına saplanan kurşunu bulamıyorlardı. Maalesef, metal bobinler ve Garfield’in yattığı yatağın çerçevesi Bell’in tasarımını engelledi. Başkan sonuç olarak steril olmayan kurşun izi yüzünden enfeksiyondan öldü, ama metal detektör o zamandan bu yana büyük gelişme gösterdi.
Bugün, metal detektörler gıda işleme hizmetlerinde yabancı madde kontrolünde kullanılan en yaygın kullanılan araçlardır. Onlar gıda güvenliğinde kritik bir rol alarak birçok HACCP planında KKN (Kritik Kontrol Noktası) olarak belirlenmiştir. Metal detektörlerin nasıl çalıştığını ve onlarla ne yapılabildiğini anlamak, onları daha etkin kullanmak için anahtardır ve sürekli, sağlam sonuçlar sağlar.
Tipik Sistemler
Metal detektörler, gıda endüstrisinde ekipmanı hasarlardan ve arızalardan korumak ve kontamine olmuş ürünün tüketiciye ulaşmasını engellemek amacıyla kullanılır.
En yaygın kullanılan metal detektör tipi “eşit bobinli arama başlıklı” adı verilen demir, demir olmayan ve paslanmaz metal parçaları bulabilen detektördür. Geniş bir kullanımı olmayan diğer bir metal detektör tipi “ demir folyolu arama başlıklı” detektördür. Bu demir metalleri ve manyetik çelik metalleri saptayabilir.
Bütün metal detektör sistemlerini oluşturan dört bölüm vardır.
- Arama başlığı – Herkesin metal detektör olarak tanıdığı kısımdır. Ürün açıklıktan geçer ve bulaşma için taranır.
- Kullanıcı ara yüzü veya kontrol paneli – Bu kısımda makine hassasiyetinde ayarlamalar yapılır.
- Taşıyıcı sistem – Ürünün metal detektöre doğru taşımada kullanılır. Tipik bir taşıma bandıdır, veya sıvı-veya toz ürünler için, ürünü açıklığa doğru ilerleten bir metal olmayan tüptür.
- Reddetme sistemi – Birçok farklı tipte reddetme sistemi vardır. Bant durdurma mekanizması ve işaretleme araçları yanında hava püskürtme dahil, iten kollar ve kanala düşürme, şüpheli ürünü hattan alır.
Nasıl çalışıyor?
Metal detektörler yüksek frekanslı elektrik akımını kullanarak manyetik alan yaratırlar. Bu genel olarak üç bobinle yapılır. Manyetik alan yaratmak için merkez bobin oldukça yüksek enerjilidir ve her bir yanda bulunan alıcı konumundaki diğer iki bobin bulunur. Kontamine ürün alandan geçerken, her bir alıcının voltajında değişiklik olur bu da kesinti yaratır. Voltajdaki bu değişim metalin varlığını makineye tanımlar ve reddetme mekanizmasını başlatır. Makinenin hassasiyeti farklı boyuttaki metal parçaları ve/veya metal bileşimleri bulmaya ve reddetmeye ayarlanır.
Doğrulama
Doğrulama prosedürleri, belirlenmiş bir test parçasıyla sınarken metal detektörün arama başlığının metali bulma ve saptama yeteneğine sahip olmasını sağlamalıdır. Ayrıca prosedürler reddetme sisteminin şüpheli ürün saptandığında hattan uygun şekilde ayırdığını doğrulamalıdır.
En İyi Uygulamalar
Diğer en iyi uygulamalar, incelenip metalin kaynağı saptanıncaya kadar reddedilen ürünü ayırıp, kontrol altına almayı ele alır. Bu kilitli konteynerler, tasarlanmış metal reddetme konteynerleri ve çalışan eğitimiyle gerçekleşir. En iyi metal detektörleri bile reddedilmiş ürünü hatta geri koyan veya metal detektörünü kapatan veya pek çok reddedilme gerçekleşince aleti devre dışı bırakan çalışan tarafından görmezden gelinebiliyor. Metal saptama kuralının en önemli yanı reddedilen materyalin önemi ve aletin onlara ne demeye çalıştığı hakkında çalışanı eğitmektir.
Reddedilmiş ürün için alarm veya ışık uygulaması personeli uyarmak için diğer bir güzel fikirdir. Her zaman metal detektörü izlemek mümkün değil; bu yüzden bir alarm veya ışık reddedilmiş materyalin operatörünü bilgilendirir. Eğer alarm veya ışık haber vermede başarırız olursa, bu ekipman başarısızlığıdır ve sapma prosedürleri uygulanmalıdır.
Sınırlar
Metal detektörün becerisini etkileyen faktörü ürünün metalle olan kontaminasyonu belirler. Ekipmanın performansı veya hassasiyeti, özel bir tipteki metal ( genellikle demir, demir olmayan veya paslanmaz çelik test parçası) açıklıktan geçirilerek hassasiyet ve işlevsellik doğrulanarak ölçülür. Hassasiyete etkileyen faktörler, metalin yönü, şekli ve tipi, açıklık boyutu, ürünün içindeki metalin yeri, çevresel faktörler, taşıma bandının hızı ve ürün karakteristikleridir.
Açıklığın duvarına en yakın olan metal detektörün herhangi bir yanındaki alan en hassas yerdir. Açıklığın ortasındaki alan en az hassas ve test parçasını bulma ve reddetmede en büyük şaşırmanın olduğu yerdir. Metal detektörün neresinden veya nasıl geçtiği önemli olmadan, küre şeklindeki test parçaları uygun şekil veya yönelim sağladıkları için yaygın olarak kullanılır. Daha küçük açıklık, metal detektörünü daha hassas yapacaktır.
Kolayca bir metal türünün saptanması manyetik geçirgenliğe, yani kolayca metalin elektriksel iletkenliği ile manyetize olmasına bağlıdır. Materyalin daha iletken ve kolayca manyetize olması daha kolay saptanmasını sağlar. En zor saptanan metal tipi genellikle manyetik olmayan ve zayıf bir elektrik iletkenliği olan paslanmaz çeliktir. Metalin şekli, uzunluğu ve tipi kolayca saptanması üzerinde etkilidir.
Çevresel faktörler de metal saptanmasında etkilidir. Floresan ışıkları, radyolar, telsiz telefonlar, dahili enerjiler veya diğer aletler makinanın çalışmasını engeller ve yanlış ret kararı verdirebilir. Yakında bulunan diğer ekipmanlar gibi büyük metal kaynakları da metal detektörünün hassasiyetine ve güvenirliğine etki edebilir.
Detektörün çalışma koşulları da diğer büyük faktörlerden. Sıcaklık ve titreşim makinenin hassasiyetini azaltır. Metal detektörün bir fırının ya da sıcak üflemeli tünelin yakınında olması termal şok yaratacaktır. Islak yıkama elektrik aksama zarar verebilir veya sıcak su kullanılırsa termal şok yaratabilir.
Gıda ürünleri de metal saptama hassasiyetine etki edebilir. Islak veya iletken ürünler et, peynir, sıcak ekmek, turşu, reçel ve marmelatlar gibi metal detektörde “ürün etkisi sinyali” adı verilen şeye neden olurlar. Bu ürünler elektriği iletebilir ve metal içermeseler bile metal detektörün sinyal vermesine neden olabilirler. Bu tipteki materyaller için, metal detektöründeki yanlış reddedilmeler için ürün sinyali yok edilmeli veya azaltılmalıdır.
Taşıma bandının hızı her zaman sınırlar arasında tanımlanmaz. Taşıma sistemleri metal detektörün hassasiyetini etkileyecek hızlara ulaşmazlar.
Metal detektörün yaşı ve elektrik aksamı hassasiyete etki eden bir diğer faktör. Elektrik aksamının yaşı ve sıcaklık değişimleri dengesizliğe neden olur.
Kontrol Sıklığı
Kontrollerin sıklığı ve ne zaman yapılacağı işlemenin kabullendiği riske göre değişir. En azından, birçok firma tarafından üretim öncesinde ve sonrasında ve metal detektörünün çalışmasının kesintiye uğradığı durumlarda kontrol yapılmaktadır. Bu sayede bir üretim vardiyası sırasında metal detektörünün etkin olarak çalıştığı görülmüş olmaktadır. Birçok isletme de saatlik kontroller yaparak bir sapma durumunda ayrılacak ve tekrar test edilecek ürün miktarını sınırlandırmaktadır.
Metal detektör ve reddetme mekanizması ürün değişimlerinde de doğrulanmalıdır. Bu özellikle ürün değişimi hassasiyet ayarlarına etki ettiğinde veya ürün boyutlarındaki değişim reddetme mekanizmasının zamanlamasına etki ettiğinde önemlidir. Eğer ikisinden biri işlevsel değilse, o zaman metal detektörü tanımlamada etkisiz hale gelir ve kontamine olmuş materyali reddedemez.
SONUÇ
Metal detektörleri, gıda ürünlerimizdeki yabancı materyali bulma ve yok etmede yaygın olarak kullanılan yüksek etkili araçlardır. Çalışan eğitimli olduğunda, uygun malzeme düzeneği ve kullanımında ve sistemin olanaklarını anlaşıldığında metal saptama sistemi gıda ürünlerimizdeki güvenliği sağlamada en etkili sistem haline gelir.
Dokümanın orijinal metnine: https://www.aibonline.org/newsletter/Magazine/May_June2008/7MetalDetectors.pdf adresinden ulaşabilirsiniz.
Fırat ÖZEL 